ਕੁਦਰਤੀ ਕਹਿਰ ਨੇ ਇਕ ਵਾਰੀ ਫਿਰ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪੋਲ ਖੋਲੀ

                                                                                             ਡਾ. ਤੇਜਿੰਦਰ ਵਿਰਲੀ 9464797400
ਪਿੱਛਲੇ ਹਫਤੇ ਮੀਂਹ ਨਾਲ ਹੋਈ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਨਾਲ ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਤੇ ਗੁਆਢੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿਚ ਜਿਹੜੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਦਰਦਨਾਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦੇਖ ਕੇ ਮਨ ਖੌਫ ਨਾਲ ਕੰਬ ਉੱਠਦਾ ਹੈ। ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਲੋਕਾਂ ਉੱਪਰ ਜਿਸ ਤਰ•ਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਕੁਦਰਤ ਦਾ ਕਹਿਰ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ ਇਸ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮੌਤਾ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਦਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਇਹ ਦਰਦਨਾਕ ਘਟਨਾ ਉਦੋਂ ਵਾਪਰੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਛੱਟੀਆਂ ਹਨ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਸੈਰ ਸਿਪਾਟੇ ਦੇ ਲਿਹਾਜ਼ ਨਾਲ ਇਨ•ਾਂ ਥਾਂਵਾਂ ਵੱਲ ਘੁੰਮਣ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਸ ਕੁਦਰਤੀ ਕਹਿਰ ਨਾਲ ਜਿਹੜੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਲਪੇਟ ਵਿਚ ਲਗਭੱਗ ਸਾਰਾ ਹੀ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਯਾਤੂਆਂ ਦੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਹਨ।

   

ਇਸ ਵੱਡੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਨਾਲ ਕਈ ਸਵਾਲ ਖੜੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਨ•ਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤੇ ਅਹਿਮ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਕੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤੀਰਥ ਸਥਨਾ ਉਪਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਇਨ•ਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਕੋਲ ਏਨਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ? ਕਿ ਅਗਰ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦੀ ਕੋਈ ਮੁਸੀਬਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉੱਥੇ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਸ਼ਨ ਉਨ•ਾਂ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵੇ? ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਜਾਣ ਦੇਣਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਕੁਤਾਹੀ ਨਹੀਂ?  ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹਰ ਆਏ ਸਾਲ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਹਿੱਸੇ ਵਿਚ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਹੀ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਜਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਚਰਚਾ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੀਤੀ ਜਾਣੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਉਹ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ। ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਹਰ ਆਏ ਸਾਲ ਲੋਕ ਮੌਤ ਦਾ ਖਾਜਾ ਬਣਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਕੇਵਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਟਾਇਮ ਪਾਸ ਕਰ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਕੋਈ ਫੈਸਲੇ ਨਹੀਂ ਲੈਏ ਜਾਂਦੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਦੁਖਾਂਤ ਦਰ ਦੁਖਾਂਤ ਖਬਰਾਂ ਸੁਣਨ ਦੀ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਦਤ ਪੈ ਗਈ ਹੈ।
ਇਸ ਦਰਦਨਾਕ ਹਾਦਸੇ ਨੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦਾ ਮਹੌਲ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਯਾਤੂਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਨੇ ਬਚਾਅਭਿਆਨ ਦਾ ਧਿਆਨ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੁੱਸਾ ਹੈ ਜਿਨ•ਾਂ ਕੋਲ ਨਾ ਤਾਂ ਕੁਝ ਖਾਣ ਲਈ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ•ਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ਉਪਰ ਛੱਤ ਹੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਜਿਨ•ਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਵੀਂਹ ਵੀਂਹ ਸਾਲ ਇਸ ਸੰਤਾਪ ਨੂੰ ਭੋਗਣਾ ਹੈ। ਜਿਨ•ਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਣ ਘੇਰਿਆ ਹੈ।
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਹ ਸੂਬੇ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਂਵਾਂ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆਮਦਨੀ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਉਨ•ਾਂ ਦੀਆਂ ਸੂਬਾਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਫਰਜ਼ ਵੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਇਸ ਕਾਬਲ ਵੀ ਹੋਣ ਕਿ ਮੁਸੀਬਤ ਵਿਚ ਫਸੇ ਆਪਣੇ ਮਹਿਮਾਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਣ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੇ ਸੂਬਾਈ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਪੋਲ ਖੋਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਮਾਈ ਤਾਂ ਆਪ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਨਿੱਕੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮੁਸੀਬਤ ਨੂੰ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲ ਭੱਜਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਾਲ ਹੀ ਵਿਚ ਹੋਈ ਤਬਾਹੀ ਨਾਲ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਇਕ ਅਹਿਮ ਘਟਨਾ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਦੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਜਦੋਂ ਹਿਮਾਚਲ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੈਨਲ ਉਪਰ ਪਾਣੀ ਪੀ ਪੀ ਕੇ ਕੋਸਿਆ। ਉਨ•ਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ' ਕੇਦਰ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਫਸੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੱਢਣ ਵਾਸਤੇ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਦ ਭੇਜੇ ਤੇ ਜਿਹੜੇ ਭੇਜੇ ਵੀ ਉਨ•ਾਂ ਵਿਚ ਤੇਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਵੀ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ।' ਅਕਸਰ ਹੀ ਇਹ ਦੇਖਣ ਸੁਣਨ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਰੋਧੀ ਪਾਰਟੀਆਂ ਦੇ ਆਗੂ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਨੁਕਤਾਚੀਨੀ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜੇ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਉਸੇ ਹੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਸਥਾਨਿਕ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਟਿਪਣੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਯਕੀਨਨ ਹੀ ਕਿੰਨੇ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਕੁਤਾਹੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇਗੀ ਇਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਬੜੀ ਹੀ ਆਸਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉੱਤਰਾਖੰਡ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਕ ਪਾਸੇ ਤਬਾਹੀ ਦੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਕੀ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਹੀ ਦਹਿਸ਼ਤ ਵਿਚ ਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਉਤਰਾਖੰਡ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਫਸੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਬਦੇਸ਼ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਾਰਟੀ ਦੀ ਆਹਲਾ ਕਮਾਨ ਨੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਮੁਸੀਬਤ ਨੇ ਇਹ ਤਾਂ ਚਿੱਟੇ ਦਿਨ ਵਾਂਗ ਸਾਫ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ 'ਇਹ ਦੇਸ਼ ਰੱਬ ਦੇ ਆਸਰੇ ਹੀ ਚੱਲਦਾ ਹੈ'।
ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਭੋਰਾ ਜਿਨ•ਾਂ ਵੀ ਛੱਕ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੁਦਰਤੀ ਆਫਤ ਦੇ ਨਾਲ ਲੜ ਸਕਣ ਦੇ ਕੋਈ ਵੀ  ਮਨੁੱਖੀ ਸਮਾਜ ਸਮਰੱਥ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਵੀ ਇਸੇ ਸਮੇ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਕਿ ਆਫਤ ਵਿਚ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇ ਇਸ ਲਈ ਕੀ ਕੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ? ਗਣਤੰਤਰ ਦਿਵਸ ਉਪਰ ਕੀਤੀ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਪਰੇਡ ਜਾਂ ਵੋਟਾਂ ਬਟੋਰਨ ਲਈ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁੱਧੂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹਵਾਈ ਭਾਸ਼ਨ ਇਸ ਦਾ ਪੈਮਾਨਾ ਕਦੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ। ਜਪਾਨ ਵਿਚ ਆਏ ਭਿਆਨਕ ਤੁਫਾਨ ਦੇ ਨਾਲ ਜਿਸ ਕਿਸਮ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਉਪਰ ਪੂਰਾ ਜਪਾਨ ਖੜਾ ਸੀ ਉਸ ਨੂੰ ਜਿਸ ਤਰੀਕੇ ਦੇ ਨਾਲ ਜਪਾਨੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਜਾਨਾਂ ਉਪਰ ਖੇਡਕੇ ਕਾਬੂ ਵਿਚ ਕੀਤਾ ਉਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਉਹ ਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਉਦਾਹਰਣਾ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿਚ ਦੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿੱਥੇ ਕੁਦਰਤੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਬਾਦ ਸਾਰਾ ਰਾਸ਼ਟਰ ਇਕ ਜੁਟ ਹੋ ਕੇ ਖੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਤਾਂ ਹੈ ਕਿ ਸੰਕਟ ਵਿਚ ਫਸੇ ਲੋਕ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੀ ਮਦਦ ਲਈ ਵੀਹ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਖਰਚਕੇ ਇਕ ਹੈਲੀਕਾਪਟਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਿਚ ਵੀ ਕੋਈ ਛੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹਵਾਈ ਸਰਵੇਖਣ ਦੀ ਸੇਵਾ ਨੂੰ ਜੇ ਲੋਕ ਸੇਵਾ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਯਕੀਨਨ ਹੀ ਕੁਝ ਹੋਰ ਲੋੜਬੰਦਾ ਨੂੰ ਉਸ ਜਹਾਜ ਰਾਹੀ ਵੀ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਮੁਰ ਚੁੱਕੇ ਤੇ ਮਰ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਨਹਾਰਿਆ ਹੀ ਗਿਆ ਸੀ।
ਇਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਉਪਰ ਕੋਰੀਆ, ਚੀਨ ਤੇ ਕੀਊਬਾ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਆਪਣੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਿਸ ਤਰ•ਾਂ ਮਦਦ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਆਪ ਹੀ ਹਨ। ਪਿੱਛਲੇ ਦਿਨ•ਾਂ ਵਿਚ ਚੀਨ ਵਿਚ ਆਏ ਵੱਡੀ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਹੜਾਂ ਨਾਲ ਹੋਈ ਤਬਾਹੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਛੇਤੀ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ਨੇ ਦੇਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ•ਾਂ ਚੀਨ ਦੀ ਫੌਜ ਨੇ ਰੱਸਿਆਂ ਦਾ ਇਕ ਪੁੱਲ ਬਣਾਕੇ ਉਸ ਉਪਰ ਫੱਟਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਲੰਮੇਂ ਪੈਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਉਪਰੋਂ ਦੀ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਿਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਫੱਟਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਣਿਆ ਪੁਲ ਸ਼ੋਸਲ ਮੀਡੀਏ ਉਪਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਮੂਹ ਚੜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਉੱਤਰਾ ਖੰਡ ਦਾ ਇਹ ਇਲਾਕਾ ਜਿੱਥੇ ਏਨੀ ਵੱਡੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਦਿਰਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਇਲਾਕਾ ਹੈ ਇੱਥੇ ਭਚਾਲ ਤੇ ਬਦਲਾਂ ਦੇ ਫਟਨ ਦੀਆਂ ਸੰਭਾਵਨਵਾਂ ਸਦਾ ਹੀ ਤੀਬਰ ਬਣੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਨਿਜਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੀੜਾਂ ਵਿਚ ਤਬਦੀਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਤਕ ਨਿਜ਼ਾਰੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਚ ਖਾਸ ਮਹੱਤਵ ਦੇ ਲਿਖਾਇਕ ਸਨ ਇਸ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚੇ ਜਾਣਾ ਸੁਭਾਵਿਕ ਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਦਾ ਮੱਹਤਵ ਵੀ ਜੁੜ ਗਿਆ ਤਾਂ ਕੁਦਰਤੀ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਭੀੜਾਂ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪੈਂਦੀਆਂ । ਉੱਤਰਾ ਖੰਡ ਦੀਆਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕਮਾਈ ਦਾ ਇਕ ਸਾਧਨ ਬਣਾ ਲਿਆ। ਕਮਾਈ ਦੇ ਲਾਲਚ ਨਾਲ ਇਸ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਜੋ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੀ ਤਬਾਹੀ ਹੋਈ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਸੱਤ ਸੱਤ ਮੰਜਲੇ ਹੋਲਟ ਵੱਡੇ ਸਰਮਾਏਦਾਰਾਂ ਨੇ ਮੁਨਾਫਾ ਕਮਾਉਣ ਲਈ ਖੋਲ ਲਏ। ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਕੱਟ ਕੇ ਰਸਤੇ ਬਣ ਗਏ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਇਸ ਸਾਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿਚ ਛੋਟੇ ਵੱਡੇ ਸੱਤਰ ਡੈਮ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਜਿਨ•ਾਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਡੈਮ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਵੱਡੀ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਕਰਾਨ ਬਣਨਗੇ। ਇਨ•ਾਂ ਡੈਮਾਂ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਜੰਗਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਹੋਈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਕੁਝ ਨੇ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦੇ ਨਿਯਮ ਨੂੰ ਬੁਰੀ ਤਰ•ਾਂ ਨਾਲ ਤੋੜਿਆ ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਕਿਰਤੀ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਮਨੁੱਖ ਉਪਰ ਨਿਕਲਣਾ ਹੀ ਸੀ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਹੋਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੋਨਿਆਂ ਵਿਚ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਭੂਗੋਲਿਕ ਸਥਿਤੀਆਂ ਹਨ ਉੱਥੇ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੀਆਂ ਕੁਦਰਤੀ ਤਬਾਹੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਏਨੀ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਮੌਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਕਿਉਕਿ ਉੱਥੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਸ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ ਮੁਨਾਫੇ ਲਈ ਮਨਮਰਜ਼ੀਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਖੁਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਕੁਦਰਤੀ ਤਬਾਹੀ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਈ ਵੱਡੇ ਸਵਾਲ ਖੜੇ ਹੋਏ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੇ ਹਾਕਮਾਂ ਨੂੰ ਸੋਚਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਇਕ ਸਿੱਟਾ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਮਹੱਤਵ ਦਾ ਲਿਖਾਇਕ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਮਨੁੱਖੀ ਲੋੜਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਢਾਲਣਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਿਜਾਰਿਆਂ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਕਮਾਈ ਦੇ ਅੱਡੇ ਵਜੋਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਸਾਰੇ ਤੋਂ ਵਧ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਵਿਚ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਕਿਰਦਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕੋਈ ਉਪਰਾਲਾ ਕਦੇ ਘਟ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਆਫਤ ਵੇਲੇ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰ ਇਕ ਜੁੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਲੋਕ ਕ੍ਿਰਕਟ ਦਾ ਮੈਚ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਵਿਅਸਤ ਹਨ। ਰਾਜਸੀ ਆਗੂ ਰਾਜਸੀ ਰੋਟੀਆਂ ਸੈਕਣ ਵਿਚ ਵਿਅਸਤ ਹਨ ਤੇ ਚੋਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕ ਕੈਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਧੰਨ ਦੌਲਤ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਵਿਅਸਤ ਹਨ ਜਿਸ ਦਿਨ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ਉਪਰ ਮੌਤਾ ਹੋਈਆਂ। ਲੋਕ ਫਸੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸੇ ਦਿਨ ਕੈਦਾਰਨਾਥ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਬੈਂਕ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਕਰੋੜ ਦੀ ਚੋਰੀ ਦੀਆਂ ਖਬਰਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ਜਗ ਜਾਹਰ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੈਦਾਰਨਾਥ ਦੇ ਭਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੈਦਾਰਨਾਥ ਵੀ ਲੁੱਟਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਆਫਤ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨੰਗਿਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਇਸ ਕਹਿਰ ਨੂੰ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਸੁਨੇਹੇ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਆਓ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਸਫਾਈ ਅਭਿਆਨ ਨਾ ਚਲਾਉਣਾ ਪਵੇ।